Η καλή μου φίλη Σουσάνα πριν από 20 ακριβώς χρόνια, μάζεψε τις μνήμες της από τα Πασχαλινά ήθη και έθιμα της Ανεμώτιας και με σεβασμό για αυτόν τον ευλογημένο τόπο τα αποτύπωσε σε ένα κείμενο όπου οι παραδόσεις ξεπηδούν ολοζώντανες και μας θυμίζουν πως γιορτάζονταν κάποτε οι Άγιες τούτες ημέρες. Όταν με άφησε ελεύθερη να χρησιμοποιήσω αυτό το κείμενο, να επιλέξω όποια αποσπάσματα ήθελα για να γράψω ένα άρθρο για τους συγχωριανούς αλλά και τους φίλους που αγαπούν την Ανεμώτια, για να θυμηθούν οι παλιοί και να γνωρίσουν οι νεότεροι, στάθηκε αδύνατον να περικόψω έστω και μια μικρή λεπτομέρεια, έστω και μια λέξη. Στάθηκα με σεβασμό απέναντι στο κείμενο. Για αυτό το λόγο σας το παραθέτω αυτούσιο. Καλή ανάγνωση.
Μακρή Μαρκέλλα
Θυμάται και γράφει η Σουσάνα Λασκαρίδου
Όπως είναι γνωστό η Λέσβος είναι ένα από τα μεγαλύτερα και ομορφότερα νησιά του Αιγαίου, γεμάτη από έθιμα και παραδόσεις.Σε κάθε χωριό της, συναντάμε διαφορετικές και ποικίλες γλωσσικές ιδιαιτερότητες και συνήθειες.
Ο Στρατής Μυριβήλης είχε γράψει ότι η Λέσβος είναι το νησί με τα περισότερα πανηγύρια, και αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο γιατί οι κάτοικοί του είναι γλεντζέδες, γελαστοί και προσπαθούν με κάθε τρόπο να διατηρήσουν τις παραδόσεις.
Ένα από τα όμορφα χωριά του νησιού είναι και το χωριό μου, η Ανεμώτια.Οι Ανεμωτίσιοι είμαστε άτομα εργατικά, δραστήρια, φιλόξενα και αγαπάμε το χωριό μας με τα ήθη και τα έθιμα του, τα οποία δυστυχώς τείνουν σιγά- σιγά να εξαλειφθούν.
Γυρίζοντας αρκετά χρόνια πίσω, θα προσπαθήσω να θυμηθώ, όσο καλύτερα μπορώ, τις ημέρες του Πάσχα, όπως ακριβώς γιορτάζονταν τότε στο χωριό, από τη Σαρακοστή ως και τη Λαμπροτρίτη.
Η Λαμπρή στην Ανεμώτια γιορτάζονταν με μεγαλοπρέπεια. Λόγω του ότι όλες οι δουλειές περνούσαν από τα χέρια της νοικοκυράς, οι προετοιμασίες ξεκινούσαν πολύ νωρίς, ουσιαστικά από το " Μεσοσαράκοστο". Πρώτα , στήνονταν οι αργαλειοί για να φτιαχτούν τα πουκάμισα και τα εσώρουχα των ανδρών και των παιδιών, τα οποία θα φορούσαν τη Λαμπρή. Ακόμα, έπλεκαν με μίτο κάλτσες και καλτσάκια με όμορφες πλέξεις και σχέδια.
Απαραίτητα, έπρεπε να γίνει και το σαπούνι , ο "πιλτές", γιατί το θεωρούσαν αμαρτία να φτιάξουν σαπούνι μέχρι να σαραντίσει τη Λαμπρή.
Την περίοδο αυτή μεγάλη φούρια είχαν οι τσαγκαράδες και οι μοδίστρες, διότι έπρεπε να παραδώσουν έγκαιρα όλες τις παραγγελίες που είχαν σε παπούτσια και ρούχα. Οι μοδίστρες μάλιστα για να προλάβουν έκαναν και νυχτέρια και υπήρχε μεγάλος συναγωνισμός μεταξύ τους για το ποια θα παρουσίαζε τις καλύτερες " μόδες", δηλαδή τις καλύτερες κατασκευές και σχέδια. Από τις πιο παλιές αυτοδίδακτες μοδίστρες Ανεμώτιας ήταν η Ευθαλία Κουγιουμτζή (Τσουτρύδα), η Ελπίδα Δημητρόγλου, όσον αφορά δε τα υφαντά πουκάμισα και τις "καμτζόρες", φημισμένες ήταν η Ροδανθία Ντίνου και η Χαρίκλεια Κουγιουμτζή για τα πιο καλά πουκάμισα όμως ειδικά τα γαμπρίκια, ονομαστή ήταν η Ειρήνη Βουδούκη, "η κυρά Ρηνιώ". Από τους καλύτερους τσαγκάρηδες ήταν ο Γιώργος Καραογλάνης, καθώς και ο μεγαλύτερος αδερφός του, ο λεγόμενος "Παπτσής", ο οποίος ήταν και ο πρώτος μετανάστης στην Αθήνα.
Πίσω, όσον αφορά τον φόρτο εργασίας, δεν πήγαιναν ούτε οι αγρότες, οι οποίοι φρόντιζαν να τελειώσουν τις δουλειές τους, δηλαδή το όργωμα για το φύτεμα του καπνού, το κλάδεμα των αμπελιών και το ξεχόρτιασμα των σπαρτών, ώστε να έχουν μερικές μέρες ελεύθερες για να γιορτάσουν το Πάσχα.
Οι προετοιμασίες, ωστόσο, έφθαναν στο αποκορύφωμα τους όταν άρχιζε η Βαγιοβδομάδα.'Ολες οι νοικοκυρές έβαζαν την παραδοσιακή μπουγάδα με αλυσίβα και βραστό νερό. Επίσης έβγαζαν τους χασέδες για να τους πλύνουν και να στολίσουν τα σπίτια τους. Στη συνέχεια, γινόταν το ασβέστωμα του σπιτιού, το οποίο ξεκινούσε, από τα δωμάτια πρώτα, μετά την αυλή και τέλος τους διαδρόμους. Αυτές τις ημέρες έβλεπες τις νοικοκυρές να φορούν παλιά ρούχα και "τις φνίκες" και να κρατούν μια βούρτσα στο χέρι. Τα σπίτια και οι δρόμοι έλαμπαν. Ακόμη, απαραίτητο ήταν να γυαλιστούν όλα τα "μπακιρκά". όσες νοικοκυρές ζύμωναν την βαγιοβδομάδα, απαραίτητο ήταν να φτιάξουν και τα
" Λατζαρέλια" τα οποία τα στόλιζαν με σταφίδες και ρεβύθια. Οι δουλειές αυτές έπρεπε να τελειώσουν έγκαιρα γιατί την ημέρα των Βαίων κατά την παράδοση θα πήγαινε ο Βαγιός στα σπίτια τους. Ο Βαγιός ήταν ένα μεγάλο δέμα βάγιες δεμένο καλά και στολισμένο από πολύχρωμα υφασμάτινα φιογκάκια τα οποία προμηθεύονταν από τις μοδίστρες. Επιπλέον σε ένα κλαρί έδεναν ένα κουδούνι το οποίο χτύπαγαν για να το πάρουν είδηση οι νοικοκυρές και να ανοίξουν τις πόρτες τους. Το Βαγιό το μετέφεραν στους ώμους τους εναλλάξ 2-3 παιδιά, τραγουδώντας διάφορα τραγούδια.Ένα από τα παιδιά κρατούσε ένα καλαθάκι όπου οι νοικοκυρές έβαζαν τα αυγά που προορίζονταν για τον παπά της εκκλησίας. Τα χρήματα που μάζευαν τα παιδιά τα μοιράζονταν στο τέλος ματαξύ τους.'Οταν η νοικουρά άνοιγε την πόρτα, έμπεναν τα παιδιά μέσα, ακουμπούσαν το Βαγιό και κουνώντας τον έψαλλαν το τροπάριο " την Κοινήν Ανάσταση" .Οι νοικοκυρές έκοβαν ένα κλωνάρι βάγια φροντίζοντας να έχει το μεγαλύτερο φιογκάκι.
Η παράδοση ήθελε τον Παναγιώτη Ντάρα"του Μανώλα" να φέρνει κάθε χρόνο τη βάγια από τη Καλλονή.
Κατόπιν , άρχιζε η Μεγάλη Εβδομάδα. Η εκκλησία γέμιζε με κόσμο που πήγαινε στα Νυμφία γιατί τότα τα καφενεία έκλειναν όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα την ώρα του εκκλησιασμού. Όλες οι νοικοκυρές μάζευαν τα αυγά που γεννούσαν οι κότες τους όλη τη σαρακοστή, και τα φύλαγαν συνήθως μέσα στα άχυρα. 'Ετσι, τη Μ. Πέμπτη αφού τα μετρούσαν άρχιζε η βαφή μετά τη λειτουργία τη Μ. Πέμπτης για αυτό και η μέρα αυτή ονομαζόταν " Κουτσνουπεμτ". Μετά την βαφή των αυγών, έφτιαχναν τα τσουρέκια, τα λεγόμενα " κουλκέλια", αφού πρώτα από βραδύς είχαν πιάσει το προζύμι. Οι αρραβωνιασμένες έπρεπε να κάνουν για την πεθερά τους ένα μεγάλο τσουρέκι " το "κουλιτσ" στο οποίο έκαναν με ειδική ζύμη διάφορα σχέδια, όπως κλώνους φύλλα, λουλούδια κ.λ.π. και αφού το τύλιγαν σε μια ομορφοκεντημένη φιλεδένια ή χασεδένια πετσέτα, το πήγαιναν στο σπίτι της πεθεράς.
Την επόμενη ημέρα τη Μ. Παρασκευή, στα σοκάκια. ηχούσαν οι χαρούμενες φωνές των παιδιών, τα οποία πήγαιναν τα τσουρέκια στα σπίτια των βαφτιστηριών ή των συγγενών. Συνηθίζονταν να γίνονται ανταλλαγές τσουρεκιών από σπίτι σε σπίτι. Την ίδια μέρα γινόταν ο στολισμός του Επιταφίου από νέες κοπέλες και ψάλλονταν το "καταλόγι" από τις πιο μεγάλες γυναίκες. Μετά τον ενταφιασμό του Χριστού, γινόταν η μεταφορά του Επιταφίου από νέους που ήταν φαντάροι και έρχονταν με άδεια .
Έτσι έφθανε και το Μ. Σάββατο. Τη Μέρα αυτή κάθε νοικοκύρης το΄χε για καλό να σφάζει στην αυλή του το αρνί ή το κατσίκι. Τότε οι νοικοκυρές έπαιρναν το κρέας και ετοίμαζαν το καθιερωμένο φουρνιαστό, το οποίο ήταν κρέας γεμιστό με ρύζι ή σκέτο με πατάτες.Τη μέρα αυτή άναβε ένας φούρνος σε κάθε γειτονιά και όταν πύρωνε οι γυναίκες τοποθετούσαν τα φουρνιαστά τους! Όταν γέμιζε τον σφράγιζαν ( χρούσαν) με ζύμη και άφηναν τα φαγητά όλη νύχτα.Ο φούρνος άνοιγε την άλλη μέρα. Το Μ. Σάββατο οι κάτοικοι κοιμόταν νωρίς γιατί έπρεπε να πάνε τα μεσάνυκτα στην εκκλησία. Επειδή υπήρχε ο φόβος κάποιοι να μην ξυπνήσουν 2-3 άντρες γύριζαν στο χωριό και χτυπούσαν τους χαλκάδες στις πόρτες.
Έξω από την εκκλησία το βράδυ του Μ. Σαββάτου άναβαν από νωρίς οι κορμοί, ένα έθιμο πολύ παλιό που διατηρείται μέχρι σήμερα. Τους κορμούς αυτούς τους συγκέντρωναν οι νέοι του χωριού, οι οποίοι αρκετές ημέρες πριν πήγαιναν σε διάφορα χωράφια που ήξεραν ότι υπήρχαν κορμοί και τους μετέφεραν όλοι μαζί κατρακυλώντας τους με φωνές και χαρά .Γύρω από τους κορμούς συγκεντρώνονταν άτομα κάθε ηλικίας τα οποία χτυπώντας με ένα μακρύ ξύλο τους αναμμένους κορμούς προσπαθούσαν να σηκώσουν όσο το δυνατό περισσότερς σπίθες (ασπέθες), καίγοντας έτσι σύμφωνα με την παράδοση όσο τον δυνατόν περισσότερους Εβραίους (οβριούς). Άντρες γυναίκες και παιδιά είχαν ο καθένας ένα αυγό για να το αναστήσει .Οπωσδήποτε τη βραδιά αυτοί κατέβαιναν και όσοι βοσκοί έμεναν στις στάνες τους γιατί έπρεπε και αυτοί να αναστηθούν. Πριν την Ανάσταση γινόταν ένα είδος δημοπρασίας για το ποιος θα σήκωνε την Ανάσταση για να τη βγάλει έξω στον αυλόγυρο της εκκκλησίας. Ένα άτομο αναλάμβανε να κάνει τον πλειστηριασμό και να κατακυρώσει την Ανάσταση σε αυτό που έδινε τις περισσότερες οκάδες λάδι. Γνωστότερος για τη δουλειά αυτή ήταν ο Χρήστος Χατζηγεωργίου. ο γνωστός ως " έμπορος" ενώ αργότερα ανέλαβε ο Παναγιώτης Χαλκοδαίμων ο οποίος υπήρξε ένας από τους καλύτερους ψάλτες της εκκλησίας μας.
Δεν πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε ότι όλα τα βράδια της Μεγάλης εβδομάδας μέσα στο προαύλιο της εκκλησίας υπήρχαν ορισμένοι μικροπωλητές (χαλβατζήδες) και πουλούσαν τον παραδοσιακό χαλβά της Μυτιλήνης .Στο χωριό φημισμένος χαλβατζής ήταν ο Παναγιώτης Γιαννουλλλέλης ο οποίος κατασκεύαζε μόνος του τον χαλβά τα λεγομένα "πταρέλια" χρησιμοποιώντας για υλικά χαλβαδόξυλο, ζάχαρη και σισάμι.
Η Κυριακή του Πάσχα, η Δευτερανάσταση, ήταν η πιο μεγάλη γιορτή. Την ημέρα αυτή φορούσαν όλοι τα καλύτερα τους ρούχα , τα λαμπριάτικα. Ύστερα από τη λειτουργία γινόταν περιφορά της Ανάστασης σε όλο το χωριό. Κατόπιν ο κόσμος επέστρεφε στα σπίτια του άνοιγαν οι φούρνοι και άρχιζε το γλέντι. Μετά το φαγοπότι αναβίωνε ένα ακόμη έθιμο του Πάσχα, οι κούνιες. Μεγάλοι και μικροί έδεναν χοντρά σχοινιά σε πόρτες ή σε δέντρα αν υπήρχαν στις αυλές τους και έκαναν τις παραδοσιακές κούνιες οι οποίες ήταν δυο ειδών: η απλή με το μαξιλάρι και η διπλή με το σανίδι ( διπλοσάνιδη). Σε όλες τις αυλές άκουγες τραγούδια γιατί κατά το έθιμο όταν ένα άτομο ανέβαινε στη κούνια οι άλλοι έπρεπε να τον κουνούν και να τον τραγουδούν. Αργότερα καθιερώθηκε σαν χώρος αυτού του εθίμου τα " Μιζέρια " όπου για 3 ημέρες γινόταν σωστό πανηγύρι.
Την Λαμπροδευτέρα γινόταν λειτουργία στη παλιά εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και αποτελούσε εξίσου μεγάλη γιορτή για το χωριό. Μετά την λειτουργία γινόταν περιφορά της εικόνας μέσα στον αυλόγυρο της εκκλησίας και μοιράζονταν άρτος. Οι χαλβατζήδες πουλούσαν το χαλβά τους και γύριζαν στα σπίτια τους.
Η Τρίτη του Πάσχα ήταν και η τελευταία μέρα γιορτής της Λαμπρής. Ήταν η μέρα που έπρεπε να πάνε όλοι στο " Μοναστηρέλ" . Έτσι ξεκινούσανε όλοι είτε με τα πόδια είτε με τα γαιδούρια να πάνε στη λειτουργία.Τα γαιδούρια ήταν στολισμένα με πολύχρωμα κεντητά χαλάκια ( χραμέλια) και φορτωμένα με καλάθια και τρουβάδες γεμάτοι με Πασχαλινά φαγώσιμα , ούζο και κρασί γιατί μετά την εκκλησία ακολουθούσε μεγάλο γλέντι που κράταγε ώς το απόγευμα.
Ξημερώνοντας Τετάρτη το χωριό είχε ήδη μπει στους κανονικούς του ρυθμούς.
